මහින්දාගමනය සිරිලක බොදු නුවාගේ ආරම්භයයි. 2007. 06. 30 වන දින බුදුසරණ පුවත්පතට මහාචාර්ය මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා ප්‍රකාශ කළ අදහස් ද, ඒ සමගම අප දැක්වූ "මහින්දාගමනයට පෙරත් ලංකාව බෞද්ධ රටක්” යන ලිපිය හා ආචාර්ය ඉඳුරාගාරේ ධම්මරතන හිමියන්ගේ අදහස් ඇතුළත්, "මහින්දාගමනය රාජ්‍යතාන්ත්‍රික ක්‍රියාවලියක්" යන ලිපි තුනම නැවතු දැඩි ලෙස සාකච්ඡාවට බඳුන් විය යුතුය. දැනට ලෝකයේ පවතින සමහර සම්මත දේ අසම්මතයක් බවට පත්වන අවස්ථා තිබේ. එය යම් අයකුගේ පෞද්ගලික තනි අදහසක් වුවද, එය විචාරයට හසු නොකර බාර ගත යුතු නැත. අපගේ ලිපියේ දි සාකච්ඡා කළේ අපගේ සොයා ගැනීමක් විනා මාගේ මතයක් නොවන බව ලිපිය කියැවූ පාඨකයන් සිත්හි තබා ගත යුතුය. ලංකා ඉතිහාසය හා බෞද්ධ ඉතිහාසය අවුරුදු 20 ක් පුරා ගවේෂණය කර විවිධ වූ කෘති 28ක් සහ ලිපි රාශියක් ලියා මේ පිළිබඳව ලංකාවේ විශ්ව විද්‍යාලයන්හි මහාචාර්යවරුන්, උපකුලපතිවරුන්, සමඟ සාකච්ඡා කරමින් කරුණු ඉදිරිපත් කළේ සත්‍ය වූ ඉතිහාසය,කාලිංග මාඝයින් සහ ඉංග්‍රීසින් විසින් විකෘති කර නව ඉතිහාසයක් අපිට හඳුන්වා දී ඇති බව ප්‍රකාශ කිරීමටය.
මහින්දාගමනයට පෙර ලංකාව බෞද්ධ රටක් බව හා කකුසඳ, කෝණාගම, කාශ්‍යප සහ ගෞතම යන සතර බුදුවරයන් වහසේම මෙම ද්වීපයට වැඩම කර ඇතිබව ඓතිහාසික ලේඛනවල සඳහන්වී ඇත. මෙය මෙසේ තිබියදී 1912 වර්ෂයෙන් පසුව ලංකාවට ඉංග්‍රීසින් විසින් හඳුන්වා දුන් මිෂනාරි අධ්‍යාපනයේදී මිහිඳු හිමියන් බුදු දහම රැගෙන ආ බවත්, මිහිඳු හිමියන් මෙරටට අක්ෂර කලාව හඳුන්වා දුන් බවත් ලියා තිබේ. මෙය සත්‍යයක් නොව අසත්‍යයකි. ලංකා ඉතිහාසය කථා කිරීමට ගන්නා වූ පාලි මහාවංශයේ කිසිදු තැනක මිහිඳු හිමියන් බුදුදහම ලක්දිවට රැගෙන ආ බව සටහන් වී නැත. මිහිඳු හිමියන් ලක්දිවට වැඩම කළේ ධර්මය ප්‍රචාරය කිරිමට යැයි කීමට කරුණු තිබේ. එයද අහඹු සිදුවීමක් නොව මාස හයක සිට දෙරට අතර සාකච්ඡා කොට ලක්දිව සිටියා වූ අරිට්ඨ ඇමැති ඉන්දියාවට ගොස් මාස හතරක් හෙළ භාෂාව මිහිඳු හිමියන්ට උගන්වා ඇත. එම නිසාම අශෝක රජතුමා අරිට්ඨ ඇමතිතුමාට ඉන්දියාවේ දී ඉන්දියාවේ මහඇමැති තනතුරක් දුන් බව මහාවංසයේ ම සඳහන් වී ඇත, (ම, ව. 11 පරි. 26) නමුත් මෙම පුවත් කිසිඳු මහාචාර්යවරයකුට හසුව ඇති බවත් නොපෙනේ. මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා ද තම ලිපියෙන් මිහිදු හිමියන් බුදු දහම රැගෙන ආ බව මහාවංශයේ සදහන් වී නැති බව කියා ඇත.
එසේම අප සමඟ ජාතික රූපවාහිනියේ සැඳෑ නිම්නය වැඩ සටහනට සහභාගි වන ආචාර්ය ඉඳුරාගාරේ ධම්මරතන හිමියන් ද ප්‍රකාශ කර තිබූණේ තිරියාය සෙල්ලිපිය අනුව තපස්සු සහ හල්ලුක දෙදෙනා පිළිබඳ කථාවක් ගෙනහැර පා මහින්දාගමනයට පෙර බෞද්ධයෝ සිටියාය, නොසිටියා ය යන මත දෙකටම මැදිව විචාරයට හසු කළ යුතු යම් මතයකි. ඉඳුරාගාරේ ධමමරතන හිමියන් සංස්කෘත පිළිබඳව අද සිටින විශාරද පඩිචර හිමිනමකි. උන්වහන්සේගේ උපාධි නිබන්ධනයද සංස්කෘත සෙල්ලිපි පිළිබඳවය. ඒ අතර තිරියාය ලිපිය විශේෂිතය. නමුත් උන්වහන්සේ අපේ හෙළ සෙල්ලිපි පිළිබඳව විශාරද පඩිවරයකු නොවන අතර, මහාචාර්ය මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා සෙල්ලිපි පිළිබඳව විශාරද පඬිවරයෙකි. මා මෙසේ ලිවේ මේ දෙදෙනාම මගේ මිත්‍රයන් නිසාය, අපි අතර වාදයක් ඇත්තේ ඉතිහාසය පිළිබඳව පමණි. ඒ අපේ ඉතිහාසය අපට වැරැදී ඇතැයි කිමට ඉතිහාසාත්මක සහ පුරා විද්‍යාත්මක කරුණු විශාල ප්‍රමාණයක් ලැබී ඇති බැවිණි.
විශ්වවිද්‍යාලයන්හි එක්තරා ගුරු කුලයක් තිබේ. හරි හෝ වැරැදි වේවා, නව පරපුර එය පිළිගත යුතුය යන මතයේම එම ගුරුකුලය ඉදිරියට ඇදේ. සම්මත වූ ඉතිහාසයට එහා සිතීමට පවා ඉඩනොතබා එය අහුරා ඇත. සම්මත ඉතිහාසය රැක ගැනීමට සෙල් ලිපි කියැවූයේ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතාය. එතුමා සෙල්ලිපි 600ක් ම අර්ථය වරදවා ලියා ඇති බව දැන් සිටින අය නොදනිති. ඒ පුරාවිද්‍යාව හුදකලා කර ඇති බැවිනි. අම්පාර රජගල සෙල්ලිපි හි මිහිඳු හිම්යන්ගේ නාමයක් නොකිය වේ. නමුත් මෙම ලිපිය නොදන්නා වූ මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා එම ලිපියම ඉදිරිපත් කරයි. (මීට ඉහත අප ඒ ගැන ලියා ඇත.) මිහිඳු හිමියන් මෙරටට පැමිණෙන විට මිහිඳු හිමියන් පිළිගැනීමට භික්ෂූන් 96,000 ක් ගිය බව චේතිය වංසට්ඨ කථාවෙ සඳහන්වී ඇත. එසේම දුටුගැමුණු මහරජතුමා ලක්දිව රජ කැරවූයේ මිහිඳු හිමි පැමිණීමට වසර150කටත් පෙරය. එනම් බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වසර 15 කට පසුව, ගමිණී අබය කුමරු රජ වි ඇත. මෙය හෙළි වන්නේ සෙල්ලිපි වලදී පමණි. මා මේ පිළිබඳව ඉඳුරාගාරේ ධමමරතන හිමියන්ට කියා තිබුණත් උන්වහ්නසේට මෙම සංවාද ලිපියේදී අමතක වන්නට ඇතැයි සිතමු.
මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතාට සහ එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන්ට ද හමුනොවූ සෙල්ලිපියක් මට බෝවත්තේගල දී හමුවිය. එම ලිපිය කරවා ඇත්තේ මහතිශ නමැති රජවරයෙකි. ඔහුගේ පියා දමරජ වන අතර. දමරජුගේ පියා "ශුමණ"ය. මෙම ශුමණ ගෞතම බුදුරදුන් සමනළ කන්දට ගුවන් රථයකින් රැගෙන ගිය බව ද එහි සදහන් වී ඇත. මෙම ලිපි වල සදහන් "මහතිශ" ගේ දියණිය විහාරමහා දේවිය වේ.ඒ අනුව විහාර මහා දේවියගේ මුත්තා ශුමණය.මෙයට අමතරව සිතුල්පව්වේ ඇති ලෙන් ලිපියක් මගින් කියන්නේ පරුමක චෙමට අයත්වූ ලෙන විහාර මහා දේවිය සහ තිස්ස රජ තුමා යන දේපල විසින් ගෞතම බුදුරදුන් සමග මෙරටට වැඩම කළා වූ මහා සංඝයාට පූජා කළ බවයි. මේ සියලුම සෙල්ලිපි ගලේ ඇති පිළිවෙලට මාගේ කෘති මගින් පාඨක ඔබට දැක බලා ගැනීමට පුළුවන. මෙයට අමතරව සිතුල්පව්ව අසල ඇති දෙකුන්දරාව නමැති පර්වත ලිපියේ සඳහන් වන්නේ බ්‍රාහ්මණමිස්ස එම කූටය ගෞතම බුදුරදුන්ට පූජා කළ බවත් එම ලිපිය ද අපගේ බුදුසරණ ලිපියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත. එහි දී "බ" අක්ෂරය "ධ" අක්ෂරය ලෙස සටහන් වී ඇත. එය නිවැරැදි විය යුතුය. "බමණ - මිශ කුට- ගෞතම - ශමෙණො – අගත - අනගත චතු - දිශ - ශගශ" මෙම ලිපිය ලියා ඇත්තේ ගෞතම බුදුරදුන් සිතුල්පව්වට වැඩම කළ අවස්ථාවේ දීය. අපට වැරැදී ඇත්තේ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා විසින් බුදුරදුන් ලක්දිවට වැඩම කරවීම නැතැයි 1961 දී කියූ නිසාය. බුදුරදුන් දීඝවාපියේ දී තපස්සු හට තපස්සු සූත්‍රය හා භල්ලුකට භල්ලුක සූත්‍රය දෙසූහ.මෙම සූත්‍ර දෙකම ත්‍රිපිටකයෙන් ඉවත් කර ඇති බව පෙනෙන්නේ එහි එක් ගාථාවක් පමණක් ඉතිරිකර ඇති නිසාය. මේ සමගම දීඝවාපියේ කළිඕඩයේ ඇති සෙල්ලිපි ද මෙතෙක් ඉදිරිපත් නොකරමින්, බුදුරදුන් ගේ නාමය විකෘති කර සෙල්ලිපියද විකෘති කර ඉංග්‍රීසි අක්ෂරයෙන් සෙල්ලිපියක් ඉදිරිපත් කිරීමය.
"Gapati - Puta - Tisa - Putana - Do-Batikana - Lene - Gotama - Nama - Samana - Karapite"
(The Cave of Two Gaha Pati Brothers, Sons of the House Holden Tissa Caused to be Ma- De By the Monk Named Gotama) (INSCRIPTIONS OF CEYLON VOL. 1 P. 37 NO.486)
මෙම ඉංග්‍රීසි කෘතිය සිංහල භාෂාවට නැගූ මහාචාර්ය නන්දසේන මුදියන්සේ මහතා මෙසේ ලියා ඇත.
"ගපති - පුත - තිශ - පුතන දො - බතිකන ලෙණේ ගොතම නම සමණේ කරපිතෙ".(ගෘහපති පුත්‍ර තිස්සගේ පුත්‍රයන් වූ දෙබෑයගේ ලෙණ ගෝතම නම් මහණ විසින් කරවන ලදී)
(සිංහල ශිලාලේඛන සංග්‍රහය 103 පිට අංක 486 ලිපිය ) මෙම සෙල්ලිපිය ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ ගල්ලෙනෙහි සඳහන් සෙල්ලිපිය ද නොමැතිවය. මෙම ලිපිය දීඝවාපියේ දී මෙලෙස දැක ගැනීමට නොමැත, එහි දැකීමට ඇත්තේ මෙසේය.
"ගපති චොකිරිය මහතිශ පුතනෙ දො බති කන ලෙණෙ ගොතම නම ශමෙණෙ කරපිතේ" (දරු දැරියන්ට රජකථා 39 පිට 2006 මුද්‍රණය.
මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා ද දේවානම්පිය තිස්ස රජ තුමාගේ නමින් ලියවුණු සෙල්ලිපි නොමැති බව එතුමන්ගේ ලිපියේදී කියා ඇත. මිහින්තලයේ ලෙන් 68ක් රජතුමා කරවුවා නම් අනිවාර්යෙන්ම එහි සෙල්ලිපි ලියැවිය යුත්තේ දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ නමින්. නමුත් එසේ වී නැත. එම ලෙන් 68 හිමි ඇත්තේ රාවණ රජුගේ සහ වෙශමුණි රජුගේ පුත්‍රයෝ කරවූ ඒවාය. දැනට ඇමරිකාව පිළිගෙන ඇති ආකාරයට රාවණ නම් වු සක්විති රජුතුමා ලක්දිව සිටියේ අදින් වසර 1750000 ඉහතදීය. ඒ දවස ලියු ලිපි මිහින්තලයේ ඇත. මිහිතලයේ අංක 9 දරන සෙල්ලිපිය කරවා ඇත්තේ වෙශමුණිගේ පුත‍්‍රයාවු "බරණ" සහ අවරුද්ධගේ පුත්‍රයා වූ "දේව" විසිනි. මේ දෙදෙනාම ගෞතම බුදුරදුන් හඳුනන අයගේ පුත්‍රයෝය. මෙම පුවත ධම්මපදට්ඨ කථාවේ දිඝායු කුමාර වත්ථුවේ ඇති බව අප මතක් කර දෙන්නේ මෙය නොකියවූ අයට කියවීමටය. එසේම මිස්සක පව්වද ඇතේතේ රුහුණේ සිතුල්පව්වේය. මේ ගැන දැඩි පර්යේෂණයක් කළ හොත් අපේ මහාචාර්යතුමාට ද රුහුණට තවත් තොරතුරු ඇතුළත්කිරීමට පුළුවන. මන්ද යත් රෝහණධීර මහතා රුහුණේ අයකු වීම නිසාය. සිතුල්පව්ව අසල දෙකුන්දරාව යන ගල් පර්වතයේ ඇති දීර්ඝ පර්වත ලිපියක සඳහන් වන්නේ බ්‍රාහ්මණ මිස්ස තමාට අයත් මිස්සක පර්වතය බුදුරදුන්ට සහ මහා සංඝයාට පූජා කළ බවයි. එම සෙල්ලිපිය ඉතා පැහැදිලිව අපගේ මෑතම කෘතිය වන "සෙල්ලිපි කියවීමට නොදන්නා අයට පහසු ක්‍රමයක් " නමැති කෘතියේ පිටු අංක 28 දී ඉදිරිපත් කර ඇත.
මිහින්තලය වේතිය පබ්බතය මිස , මිස්සක පර්වතය නොවෙයි. මෙය හෙලි වෙන්නේ සෙල්ලිපි වලින්ය. මිහිතලයේ ඇති උත්තිය රජුන්ගේ සෙල්ලිපිය මුටශිව රජුගේ පුත් වූ උත්තිය රජුගේ නොව, ගාමිණි මහ රජුගේ පුත්‍රයා වූ උත්තිය රජුගේය.මොහුගේ මිණිබිරීය අනුරාධිය රැජීනයි. මෙය වංස කථාවේ සඳහන් වී නොමැත. බොවත්තේගල ඇති සෙල්ලිපියෙන් එය පැහැදිලි කරගත හැක. “ගමණි - උති - මහරඣහ - ඣිත - අබිතිශය ලෙණෙ - දශ - දිගය - සගයෙදිනෙ" (අංක 34 ලිපිය මිහින්තලය ) ගමණි පුතෙ -රඣ- උතිරඣ - උති - පුත අය අබයශ - ඣිත -අබි අනුරදිය (අංක 550 බෝවත්ත ලිපිය) මෙහි සදහන් වන උත්තිය රජ තුමා රුහුණට අයත් දමරජ පරපුරේ අයෙකි.මෙම උත්තිය රජුන්ගේ පියා ගාමණී රජුය. මේ රජුගේ සඳුන් උයනෙන් ලී රැගෙන ගොස් ඉන්දියාවේ සුප්පරාක වරාය අසල බුදුරදුන්ට ගඳ කිළියක් සැදුවේ අසූ මහා ශ්‍රාවක පුණ්ණ හිමියන්ය. පුණ්ණ හිමියන් සහ සැරියුත් හිමීයන්ගේ ගෝලයා වූ සංඝරක්ඛිත හිමියන්ද සද්ධිවිහාරිකව වැඩ උන්නා වූ ගල්ලෙන් විහාරය යාල් වනයේ දී අදත් දැක්ක හැකිය.එහි ඇති සෙල්ලිපිය මෙසේය "පුණ - තෙරහ - ශදිවි හරිය - බත - ශගරකිතහ - ලෙණෙ - ශගශ " ( IC No 668) මෙම ලිපිය ලියා ඇත්තේ බු.පූ යුගයේය. එනම් පරිනිර්වාණයට වසර 30 කට පමණ පෙරය. එසේ නම් මිහිඳු හිමි අක්ෂර මාලාවක් මෙරටට හදුන්වාදීමට අවශ්‍ය වන්නේ නැත. මේ පර්යේෂණය කිරීම නූතන උගතුන්ගේ වගකීම වේ.
මහින්දාගමනයට පෙර ලංකාව බෞද්ධ රටක් බව හා කකුසඳ, කෝණාගම, කාශ්‍යප සහ ගෞතම යන සතර බුදුවරයන් වහසේම මෙම ද්වීපයට වැඩම කර ඇතිබව ඓතිහාසික ලේඛනවල සඳහන්වී ඇත. මෙය මෙසේ තිබියදී 1912 වර්ෂයෙන් පසුව ලංකාවට ඉංග්‍රීසින් විසින් හඳුන්වා දුන් මිෂනාරි අධ්‍යාපනයේදී මිහිඳු හිමියන් බුදු දහම රැගෙන ආ බවත්, මිහිඳු හිමියන් මෙරටට අක්ෂර කලාව හඳුන්වා දුන් බවත් ලියා තිබේ. මෙය සත්‍යයක් නොව අසත්‍යයකි. ලංකා ඉතිහාසය කථා කිරීමට ගන්නා වූ පාලි මහාවංශයේ කිසිදු තැනක මිහිඳු හිමියන් බුදුදහම ලක්දිවට රැගෙන ආ බව සටහන් වී නැත. මිහිඳු හිමියන් ලක්දිවට වැඩම කළේ ධර්මය ප්‍රචාරය කිරිමට යැයි කීමට කරුණු තිබේ. එයද අහඹු සිදුවීමක් නොව මාස හයක සිට දෙරට අතර සාකච්ඡා කොට ලක්දිව සිටියා වූ අරිට්ඨ ඇමැති ඉන්දියාවට ගොස් මාස හතරක් හෙළ භාෂාව මිහිඳු හිමියන්ට උගන්වා ඇත. එම නිසාම අශෝක රජතුමා අරිට්ඨ ඇමතිතුමාට ඉන්දියාවේ දී ඉන්දියාවේ මහඇමැති තනතුරක් දුන් බව මහාවංසයේ ම සඳහන් වී ඇත, (ම, ව. 11 පරි. 26) නමුත් මෙම පුවත් කිසිඳු මහාචාර්යවරයකුට හසුව ඇති බවත් නොපෙනේ. මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා ද තම ලිපියෙන් මිහිදු හිමියන් බුදු දහම රැගෙන ආ බව මහාවංශයේ සදහන් වී නැති බව කියා ඇත.
එසේම අප සමඟ ජාතික රූපවාහිනියේ සැඳෑ නිම්නය වැඩ සටහනට සහභාගි වන ආචාර්ය ඉඳුරාගාරේ ධම්මරතන හිමියන් ද ප්‍රකාශ කර තිබූණේ තිරියාය සෙල්ලිපිය අනුව තපස්සු සහ හල්ලුක දෙදෙනා පිළිබඳ කථාවක් ගෙනහැර පා මහින්දාගමනයට පෙර බෞද්ධයෝ සිටියාය, නොසිටියා ය යන මත දෙකටම මැදිව විචාරයට හසු කළ යුතු යම් මතයකි. ඉඳුරාගාරේ ධමමරතන හිමියන් සංස්කෘත පිළිබඳව අද සිටින විශාරද පඩිචර හිමිනමකි. උන්වහන්සේගේ උපාධි නිබන්ධනයද සංස්කෘත සෙල්ලිපි පිළිබඳවය. ඒ අතර තිරියාය ලිපිය විශේෂිතය. නමුත් උන්වහන්සේ අපේ හෙළ සෙල්ලිපි පිළිබඳව විශාරද පඩිවරයකු නොවන අතර, මහාචාර්ය මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා සෙල්ලිපි පිළිබඳව විශාරද පඬිවරයෙකි. මා මෙසේ ලිවේ මේ දෙදෙනාම මගේ මිත්‍රයන් නිසාය, අපි අතර වාදයක් ඇත්තේ ඉතිහාසය පිළිබඳව පමණි. ඒ අපේ ඉතිහාසය අපට වැරැදී ඇතැයි කිමට ඉතිහාසාත්මක සහ පුරා විද්‍යාත්මක කරුණු විශාල ප්‍රමාණයක් ලැබී ඇති බැවිණි.
විශ්වවිද්‍යාලයන්හි එක්තරා ගුරු කුලයක් තිබේ. හරි හෝ වැරැදි වේවා, නව පරපුර එය පිළිගත යුතුය යන මතයේම එම ගුරුකුලය ඉදිරියට ඇදේ. සම්මත වූ ඉතිහාසයට එහා සිතීමට පවා ඉඩනොතබා එය අහුරා ඇත. සම්මත ඉතිහාසය රැක ගැනීමට සෙල් ලිපි කියැවූයේ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතාය. එතුමා සෙල්ලිපි 600ක් ම අර්ථය වරදවා ලියා ඇති බව දැන් සිටින අය නොදනිති. ඒ පුරාවිද්‍යාව හුදකලා කර ඇති බැවිනි. අම්පාර රජගල සෙල්ලිපි හි මිහිඳු හිම්යන්ගේ නාමයක් නොකිය වේ. නමුත් මෙම ලිපිය නොදන්නා වූ මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා එම ලිපියම ඉදිරිපත් කරයි. (මීට ඉහත අප ඒ ගැන ලියා ඇත.) මිහිඳු හිමියන් මෙරටට පැමිණෙන විට මිහිඳු හිමියන් පිළිගැනීමට භික්ෂූන් 96,000 ක් ගිය බව චේතිය වංසට්ඨ කථාවෙ සඳහන්වී ඇත. එසේම දුටුගැමුණු මහරජතුමා ලක්දිව රජ කැරවූයේ මිහිඳු හිමි පැමිණීමට වසර150කටත් පෙරය. එනම් බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වසර 15 කට පසුව, ගමිණී අබය කුමරු රජ වි ඇත. මෙය හෙළි වන්නේ සෙල්ලිපි වලදී පමණි. මා මේ පිළිබඳව ඉඳුරාගාරේ ධමමරතන හිමියන්ට කියා තිබුණත් උන්වහ්නසේට මෙම සංවාද ලිපියේදී අමතක වන්නට ඇතැයි සිතමු.
මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතාට සහ එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන්ට ද හමුනොවූ සෙල්ලිපියක් මට බෝවත්තේගල දී හමුවිය. එම ලිපිය කරවා ඇත්තේ මහතිශ නමැති රජවරයෙකි. ඔහුගේ පියා දමරජ වන අතර. දමරජුගේ පියා "ශුමණ"ය. මෙම ශුමණ ගෞතම බුදුරදුන් සමනළ කන්දට ගුවන් රථයකින් රැගෙන ගිය බව ද එහි සදහන් වී ඇත. මෙම ලිපි වල සදහන් "මහතිශ" ගේ දියණිය විහාරමහා දේවිය වේ.ඒ අනුව විහාර මහා දේවියගේ මුත්තා ශුමණය.මෙයට අමතරව සිතුල්පව්වේ ඇති ලෙන් ලිපියක් මගින් කියන්නේ පරුමක චෙමට අයත්වූ ලෙන විහාර මහා දේවිය සහ තිස්ස රජ තුමා යන දේපල විසින් ගෞතම බුදුරදුන් සමග මෙරටට වැඩම කළා වූ මහා සංඝයාට පූජා කළ බවයි. මේ සියලුම සෙල්ලිපි ගලේ ඇති පිළිවෙලට මාගේ කෘති මගින් පාඨක ඔබට දැක බලා ගැනීමට පුළුවන. මෙයට අමතරව සිතුල්පව්ව අසල ඇති දෙකුන්දරාව නමැති පර්වත ලිපියේ සඳහන් වන්නේ බ්‍රාහ්මණමිස්ස එම කූටය ගෞතම බුදුරදුන්ට පූජා කළ බවත් එම ලිපිය ද අපගේ බුදුසරණ ලිපියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත. එහි දී "බ" අක්ෂරය "ධ" අක්ෂරය ලෙස සටහන් වී ඇත. එය නිවැරැදි විය යුතුය. "බමණ - මිශ කුට- ගෞතම - ශමෙණො – අගත - අනගත චතු - දිශ - ශගශ" මෙම ලිපිය ලියා ඇත්තේ ගෞතම බුදුරදුන් සිතුල්පව්වට වැඩම කළ අවස්ථාවේ දීය. අපට වැරැදී ඇත්තේ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා විසින් බුදුරදුන් ලක්දිවට වැඩම කරවීම නැතැයි 1961 දී කියූ නිසාය. බුදුරදුන් දීඝවාපියේ දී තපස්සු හට තපස්සු සූත්‍රය හා භල්ලුකට භල්ලුක සූත්‍රය දෙසූහ.මෙම සූත්‍ර දෙකම ත්‍රිපිටකයෙන් ඉවත් කර ඇති බව පෙනෙන්නේ එහි එක් ගාථාවක් පමණක් ඉතිරිකර ඇති නිසාය. මේ සමගම දීඝවාපියේ කළිඕඩයේ ඇති සෙල්ලිපි ද මෙතෙක් ඉදිරිපත් නොකරමින්, බුදුරදුන් ගේ නාමය විකෘති කර සෙල්ලිපියද විකෘති කර ඉංග්‍රීසි අක්ෂරයෙන් සෙල්ලිපියක් ඉදිරිපත් කිරීමය.
"Gapati - Puta - Tisa - Putana - Do-Batikana - Lene - Gotama - Nama - Samana - Karapite"
(The Cave of Two Gaha Pati Brothers, Sons of the House Holden Tissa Caused to be Ma- De By the Monk Named Gotama) (INSCRIPTIONS OF CEYLON VOL. 1 P. 37 NO.486)
මෙම ඉංග්‍රීසි කෘතිය සිංහල භාෂාවට නැගූ මහාචාර්ය නන්දසේන මුදියන්සේ මහතා මෙසේ ලියා ඇත.
"ගපති - පුත - තිශ - පුතන දො - බතිකන ලෙණේ ගොතම නම සමණේ කරපිතෙ".(ගෘහපති පුත්‍ර තිස්සගේ පුත්‍රයන් වූ දෙබෑයගේ ලෙණ ගෝතම නම් මහණ විසින් කරවන ලදී)
(සිංහල ශිලාලේඛන සංග්‍රහය 103 පිට අංක 486 ලිපිය ) මෙම සෙල්ලිපිය ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ ගල්ලෙනෙහි සඳහන් සෙල්ලිපිය ද නොමැතිවය. මෙම ලිපිය දීඝවාපියේ දී මෙලෙස දැක ගැනීමට නොමැත, එහි දැකීමට ඇත්තේ මෙසේය.
"ගපති චොකිරිය මහතිශ පුතනෙ දො බති කන ලෙණෙ ගොතම නම ශමෙණෙ කරපිතේ" (දරු දැරියන්ට රජකථා 39 පිට 2006 මුද්‍රණය.
මැන්දිස් රෝහණධීර මහතා ද දේවානම්පිය තිස්ස රජ තුමාගේ නමින් ලියවුණු සෙල්ලිපි නොමැති බව එතුමන්ගේ ලිපියේදී කියා ඇත. මිහින්තලයේ ලෙන් 68ක් රජතුමා කරවුවා නම් අනිවාර්යෙන්ම එහි සෙල්ලිපි ලියැවිය යුත්තේ දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ නමින්. නමුත් එසේ වී නැත. එම ලෙන් 68 හිමි ඇත්තේ රාවණ රජුගේ සහ වෙශමුණි රජුගේ පුත්‍රයෝ කරවූ ඒවාය. දැනට ඇමරිකාව පිළිගෙන ඇති ආකාරයට රාවණ නම් වු සක්විති රජුතුමා ලක්දිව සිටියේ අදින් වසර 1750000 ඉහතදීය. ඒ දවස ලියු ලිපි මිහින්තලයේ ඇත. මිහිතලයේ අංක 9 දරන සෙල්ලිපිය කරවා ඇත්තේ වෙශමුණිගේ පුත‍්‍රයාවු "බරණ" සහ අවරුද්ධගේ පුත්‍රයා වූ "දේව" විසිනි. මේ දෙදෙනාම ගෞතම බුදුරදුන් හඳුනන අයගේ පුත්‍රයෝය. මෙම පුවත ධම්මපදට්ඨ කථාවේ දිඝායු කුමාර වත්ථුවේ ඇති බව අප මතක් කර දෙන්නේ මෙය නොකියවූ අයට කියවීමටය. එසේම මිස්සක පව්වද ඇතේතේ රුහුණේ සිතුල්පව්වේය. මේ ගැන දැඩි පර්යේෂණයක් කළ හොත් අපේ මහාචාර්යතුමාට ද රුහුණට තවත් තොරතුරු ඇතුළත්කිරීමට පුළුවන. මන්ද යත් රෝහණධීර මහතා රුහුණේ අයකු වීම නිසාය. සිතුල්පව්ව අසල දෙකුන්දරාව යන ගල් පර්වතයේ ඇති දීර්ඝ පර්වත ලිපියක සඳහන් වන්නේ බ්‍රාහ්මණ මිස්ස තමාට අයත් මිස්සක පර්වතය බුදුරදුන්ට සහ මහා සංඝයාට පූජා කළ බවයි. එම සෙල්ලිපිය ඉතා පැහැදිලිව අපගේ මෑතම කෘතිය වන "සෙල්ලිපි කියවීමට නොදන්නා අයට පහසු ක්‍රමයක් " නමැති කෘතියේ පිටු අංක 28 දී ඉදිරිපත් කර ඇත.
මිහින්තලය වේතිය පබ්බතය මිස , මිස්සක පර්වතය නොවෙයි. මෙය හෙලි වෙන්නේ සෙල්ලිපි වලින්ය. මිහිතලයේ ඇති උත්තිය රජුන්ගේ සෙල්ලිපිය මුටශිව රජුගේ පුත් වූ උත්තිය රජුගේ නොව, ගාමිණි මහ රජුගේ පුත්‍රයා වූ උත්තිය රජුගේය.මොහුගේ මිණිබිරීය අනුරාධිය රැජීනයි. මෙය වංස කථාවේ සඳහන් වී නොමැත. බොවත්තේගල ඇති සෙල්ලිපියෙන් එය පැහැදිලි කරගත හැක. “ගමණි - උති - මහරඣහ - ඣිත - අබිතිශය ලෙණෙ - දශ - දිගය - සගයෙදිනෙ" (අංක 34 ලිපිය මිහින්තලය ) ගමණි පුතෙ -රඣ- උතිරඣ - උති - පුත අය අබයශ - ඣිත -අබි අනුරදිය (අංක 550 බෝවත්ත ලිපිය) මෙහි සදහන් වන උත්තිය රජ තුමා රුහුණට අයත් දමරජ පරපුරේ අයෙකි.මෙම උත්තිය රජුන්ගේ පියා ගාමණී රජුය. මේ රජුගේ සඳුන් උයනෙන් ලී රැගෙන ගොස් ඉන්දියාවේ සුප්පරාක වරාය අසල බුදුරදුන්ට ගඳ කිළියක් සැදුවේ අසූ මහා ශ්‍රාවක පුණ්ණ හිමියන්ය. පුණ්ණ හිමියන් සහ සැරියුත් හිමීයන්ගේ ගෝලයා වූ සංඝරක්ඛිත හිමියන්ද සද්ධිවිහාරිකව වැඩ උන්නා වූ ගල්ලෙන් විහාරය යාල් වනයේ දී අදත් දැක්ක හැකිය.එහි ඇති සෙල්ලිපිය මෙසේය "පුණ - තෙරහ - ශදිවි හරිය - බත - ශගරකිතහ - ලෙණෙ - ශගශ " ( IC No 668) මෙම ලිපිය ලියා ඇත්තේ බු.පූ යුගයේය. එනම් පරිනිර්වාණයට වසර 30 කට පමණ පෙරය. එසේ නම් මිහිඳු හිමි අක්ෂර මාලාවක් මෙරටට හදුන්වාදීමට අවශ්‍ය වන්නේ නැත. මේ පර්යේෂණය කිරීම නූතන උගතුන්ගේ වගකීම වේ.
